Grudziądz
Zabytki Grudziądza
Spichlerze
Pierwsze murowane spichlerze powstały w XIV wieku i stanowiły, podobnie jak dziś, zwarty ciąg. Spełniały wówczas funkcje magazynów zbożowych oraz obronną, zaś po przekształceniu w XIX i XX w. kilku z nich – również mieszkalną. Większość spichlerzy pochodzi z XVI-XVIII w. Od strony Wisły budynki są wielokondygnacyjne, podparte wysokimi przyporami, od strony miasta (ul. Spichrzowej) przeważnie dwukondygnacyjne. Kilka posiada elewację zwykłej kamienicy. Wewnątrz spichlerzy przeważnie doskonale zachowane są konstrukcje drewniane i stropy belkowe. Warto zwrócić uwagę na kule armatnie wmurowane w elewacje zewnętrzne.
Spichrze
Brama Wodna
Zbudowana na początku XIV wieku, dawniej zamykana broną (dzisiejsza replika pełni funkcję ozdobną). Spalona w 1659 r. oraz w 1945 r., po wojnie gruntownie odbudowana. Wbudowaną we fragment murów miejskich bramą wjeżdżano do miasta i zamku z Placu Portowego (Błoni Nadwiślańskich). Wskutek powojennej odbudowy przekształcono jej elewację od strony miasta, przez co straciła gotycki charakter. Obecnie mieszczą się tu wydziały Urzędu Miejskiego.
Brama Wodna
Mury miejskie
Wzniesione na początku XIV w. mury posiadały 5 bram: Wodną, Toruńską, Boczną, Łasińską i Zamkową, której szyja bramna łączyła się z przedzamczem. Na murach wzniesiono 10 wież. Przez wieki mury były systematycznie rozbudowywane i umacniane. Pod koniec XIX wieku, wskutek rozbudowy miasta, częściowo je rozebrano. Zachował się południowo-wschodni narożnik z przyziemiem baszty, a w ciągu murów południowych zachowała się wieżyczka wodociągowa, którą czerpano wodę z kanału Trynka (obecnie płynie pod ziemią).
Mury miejskie
Góra Zamkowa z wieżą Klimek
Na najwyższym wzniesieniu w Grudziądzu, w latach 1260-1299 zakon krzyżacki wzniósł zamek obronny. Zbudowany na planie czworoboku z najważniejszymi pomieszczeniami w południowym skrzydle (refektarz, kaplica) oraz z dormitoriami (mieszkaniami rycerzy) od zachodu. W północnej i wschodniej części zamku zbudowano pomieszczenia gospodarcze, m.in. kuchnię, piekarnię, browar i szpital. Na dziedzińcu zamku zbudowano wolnostojącą wieżę obronną zwaną Klimkiem, która w czasie pokoju służyła również jako więzienie. Na dziedzińcu wykopano także głęboką na 50 m studnię.
Zamek wielokrotnie był niszczony, głównie w okresie wojen szwedzkich. Od 1781 r. na rozkaz króla Prus Fryderyka II zamek partiami rozbierano, a cegły z rozbiórki posłużyły do budowy ogrodzenia domu poprawczego w dawnym klasztorze reformatów.
Po zamku pozostała tylko wieża Klimek oraz studnia. Klimka ostatecznie wysadziły oddziały niemieckie w dniu 5 marca 1945 r. W latach 2013-2014 relikty zamku krzyżackiego poddano rewitalizacji. W efekcie wyeksponowano mury zamku oraz zbudowano wieżę widokową wzorowaną na dawnej zamkowej wieży Klimek.
Z dwudziestotrzymetrowej wieży można podziwiać wspaniałą panoramę, jaka roztacza się na miasto i dolinę Wisły, a w pogodne dni widać budynki Chełmna, Świecia i Nowego nad Wisłą.
Góra Zamkowa z wieżą Klimek
Bazylika św. Mikołaja
Najstarszy kościół w Grudziądzu, budowany był przez niemal 130 lat, poczynając od 1286 roku, gdy rozpoczęła się budowa prezbiterium. Przez wiele lat ta część kościoła funkcjonowała jako samodzielna bryła, dając mieszkańcom schronienie podczas licznych najazdów plemion pruskich na miasto. W XIV wieku powstał korpus świątyni, a na początku XV wieku wieża z namiotowym hełmem. Niestety bogate gotyckie wyposażenie kościoła uległo zniszczeniu w XVI wieku, gdy w czasie reformacji kościół przejęli ewangelicy. Po odbudowie świątyni po zniszczeniach wojny polsko-szwedzkiej, wnętrze otrzymało barokowe ołtarze: główny i boczne. Wieżę kościoła nakryto wówczas barokowym hełmem.
Do najciekawszych zabytków sakralnych kościoła należy ołtarz główny z rzeźbami św. Andrzeja, Pawła, Piotra i Judy Tadeusza w dolej kondygnacji, św. Jana Nepomucena, Grzegorza Wielkiego, Mikołaja i Franciszka Ksawerego w górnej, w zwieńczeniu zaś Matki Boskiej z Dzieciątkiem. W polu środkowym ołtarza umieszczony jest obraz św. Mikołaja pędzla Jerzego Hoppena z 1950 r., w górnej kondygnacji Trójca Św. Leonarda Torwirta z 1950 r.; w zwieńczeniu św. Jerzy. Niezwykle ciekawym zabytkiem jest XIII-wieczna chrzcielnica typu gotlandzkiego, zdobiona ornamentem kwiatowym, smokami i maszkaronami, z romańską czarą granitową, przywiezioną do Grudziądza przez Wikingów. Warto obejrzeć ołtarz boczny w nawie północnej z obrazem Matki Boskiej z Dzieciątkiem z XVII w., w srebrnej sukience z początku XVIII w., wzbogacony o dwie pozłacane korony poświęcone 9 marca 2002 r. przez Jana Pawła II. W kościele znajdziemy także XVII-wieczne obrazy: św. Anny Samotrzeć, św. Mikołaja malowany na desce, Koronacji NMP – według tradycji pochodzący z kaplicy zamkowej oraz XVIII-wieczny obraz św. Antoniego w neogotyckiej ramie.
W sezonie turystycznym, tj. od maja do września, w każdy weekend udostępniona do zwiedzania jest wieża kościoła, w której oprócz dwóch zabytkowych dzwonów z lat 1482 i 1777, wewnątrz znajduje się wystawa dawnych elementów wyposażenia kościoła. Z okien na szczycie wieży rozciąga się wyjątkowy widok na Górę Zamkową, ulicę Spichrzową oraz dolinę Wisły i most Bronisława Malinowskiego.
Bazylika św. Mikołaja
Rynek
Grudziądzki Rynek to plac w kształcie prostokąta o wymiarach 54 × 70 m, z odejściem ośmiu ulic w czterech rogach. Wybrukowany został w 1843 r. kostką granitową i bazaltową. Dawniej pośrodku stał dom kupiecki oraz gotycki ratusz (do 1851 r.). Po rozbiórce sukiennic zbudowano kościół ewangelicki im. Króla Fryderyka II (1785-1899). Do schyłku II wojny światowej w zachodniej pierzei działał luksusowy hotel i restauracja „Królewski Dwór”.
Do początku XVII w. kamieniczki okalające Rynek były drewniane, następnie murowane, piętrowe. Niemal wszystkie budynki w zachodniej i południowej pierzei zostały zniszczone w 1945 r. i odbudowane w stylu nawiązującym do baroku. Najstarsza kamienica na Rynku to dom pod numerem 20, „Pod Łabędziem”, z przełomu XVI i XVII w. Kamienica powstała z połączenia wspólną fasadą dwóch dawnych domów. W centralnej części Rynku wznosi się pomnik Żołnierza Polskiego, postawiony na miejscu Pomnika Niepodległości zniszczonego w 1939 r. przez Niemców. Rynek w 2010 roku przeszedł renowację. Przywrócono dawną nawierzchnię, postawiono latarnie stylizowane na XIX-wieczne, a cokół pomnika wykonano na wzór tego z początku ubiegłego stulecia. W 2015 roku w północno-zachodnim narożniku placu stanęła ławeczka z Mikołajem Kopernikiem-ekonomistą, który w 1522 roku w ratuszu na Rynku (lub w kościele pw. św. Mikołaja) wygłosił swój traktat o monecie.
Rynek
Kolegium jezuickie
Ufundowane przez wojewodę chełmińskiego Jana Działyńskiego. Kolegium wzniesione w latach 1647-1725, na rzucie prostokąta, z dwoma skrzydłami od północy. W sieni na sklepieniu XVIII-wieczna polichromia z namalowaną iluzjonistycznie kopułą. Na parterze w skrzydle zachodnim refektarz o sklepieniu zwierciadlanym, z lunetami o bogatej stiukowej dekoracji z lat 1720-1730. Po kasacie zakonu jezuitów w 1718 r. w budynku kolegium mieściło się gimnazjum, od 1816 seminarium nauczycielskie, zaś od 1897 r. do dziś swoją siedzibę ma tu Urząd Miejski. Z barokowej wieży od 22 VII 1956 roku grany jest hejnał grudziądzki kompozycji kpt. Stanisława Szpuleckiego.
Kolegium jezuickie
Kościół św. Franciszka Ksawerego (pojezuicki)
Kościół pw. św. Franciszka Ksawerego – wraz z kolegium stanowi kompleks ufundowany przez Jana Działyńskiego, który jezuitów sprowadził do Grudziądza w 1622 r. Kościół budowany w latach 1648-1723 w stylu barokowym. Od południa z prezbiterium prowadziło przejście do kolegium, od północy zakrystia z lożą na piętrze. Sklepienie w prezbiterium krzyżowe zdobione, w nawie kolebkowe z lunetami i gurtami. Ściany zdobione pilastrami korynckimi. Fasada trójdzielna, dwukondygnacyjna, prostokątna z pilastrami. W górnej części trzy wnęki z rzeźbami św. Ignacego, św. Stanisława Koski i św. Andrzeja Boboli. Trójkątny szczyt ze stiukowym monogramem IHS. Bogaty wystrój wnętrza, jednolity regencyjny, wykonany między 1715-1740 przez Józefa Krause z Gdańska, polichromowany przez jezuitę Steinera. Malowidła i dekoracje o płaskim reliefie w typie chinoiserie. Ołtarz główny ufundowany przez wojewodę chełmińskiego Jana Czapskiego. Rzeźby, obrazy i naczynia liturgiczne z XVII i XVIII w. Na uwagę zasługują cztery konfesjonały z XVIII w. ze scenami pasyjnymi.
Kościół pojezuicki św. Franciszka Ksawerego
Klasztor benedyktynek
Pierwszy klasztor zbudowany w 1631r. został spalony w czasie potopu szwedzkiego. Obecny, barokowy, pochodzi z lat 1728-1731. Po kasacie zakonu mieściło się tu seminarium nauczycielskie, w czasie wojny dom starców, obecnie swoją siedzibę ma tutaj muzeum. Gmach ma kształt nieregularny, w kształcie litery „L”. Murowany, częściowo podpiwniczony. Krótszym skrzydłem połączony z kościołem Św. Ducha. Pierwotnie układ pomieszczeń dwutraktowy, obecnie zmieniony. Okna w obramowaniach uszatych, szczyty nad korpusem głównym ujęte są pilastrami.
Klasztor benedyktynek
Pałac Opatek
Zbudowany z klasztorem w 1730 roku pełnił rolę furty klasztornej. Murowany z cegły, otynkowany, piętrowy na wysokich piwnicach, w stylu barokowym. Elewacja pałacu ozdobiona jest niszami muszlowymi, w których znajdują się rzeźby ośmiu świętych zakonników i zakonnic benedyktyńskich. Między oknami parteru i piętra elewację ozdobiono dekoracją o motywach roślinnych. Obecnie pałac jest siedzibą Muzeum im. ks. dr. Władysława Łęgi.
Pałac Opatek
Data dodania 12 stycznia 2017
Data edycji 13 stycznia 2017